Tình hình Biển Đông 8 tháng đầu 2020

TỔNG QUÁT

Giai đoạn hòa bình và ổn định hậu Chiến tranh lạnh ở châu Á có thể sắp kết thúc, do sự hung hăng của Trung Quốc. Nhiều dấu hiệu bất ổn đã xuất hiện, theo nhà phân tích Allen Carlson. Nhận định trên tờ South China Morning Post, nhà phân tích Allen Carlson mô tả châu Á ngày hôm nay đang cheo leo bên vực thẳm, không chỉ vì mối nguy hiện hữu từ đại dịch COVID-19 mà còn do chuyển biến xấu trong chính sách đối ngoại – quân sự của gã khổng lồ Trung Quốc.

Cách đây vài năm, những dự báo bất ổn từng xuất hiện khi Biển Đông và Hoa Đông dậy sóng, nhưng sau đó trôi qua. Khác với thời điểm đó, hiện tại có 3 diễn biến mới khiến nguy cơ lớn hơn rất nhiều. Tháng 6/2020, Trung Quốc và Ấn Độ leo thang xung đột biên giới, dẫn đến thương vong lớn chưa từng thấy trong nhiều năm. Nó tương phản với chủ trương kiềm chế mà hai nước đã xác lập từ những năm 1990. Bắc Kinh tiếp tục khuấy động Biển Đông, lần này đi kèm với một sức mạnh lớn hơn. Khoảng thời gian yên ổn vài năm qua đã giúp nước này nâng cấp năng lực hải quân và hoàn thành cải tạo, quân sự hóa chuỗi đảo nhân tạo, lập nên cứ địa vững chắc trên Biển Đông. Cách đây không lâu Trung Quốc còn hạn chế phô trương sức mạnh, nhưng vài tuần qua, khi cả thế giới chìm vào hỗn loạn vì dịch COVID-19 và những bất ổn tại Hồng Kông, Trung Quốc bỗng thể hiện thái độ hung hãn với các nước phản đối yêu sách vô lý của họ, bao gồm Mỹ, Việt Nam, Philippines …

Xung đột leo thang giữa Trung Quốc và Mỹ trong năm 2020 đang làm nhiều nhà phân tích lo ngại một cuộc đụng độ quân sự ở khu vực Châu Á. Hiện có 2 khuynh hướng đối nghịch nhau về việc chiến tranh có nổ ra không? Ai sẽ nổ súng trước?. Một khuynh hướng dẫn lời tướng Hải Quân Trung Quốc hồi hưu Wang Yunfei (Vương Vân Phi) cho rằng, do tỷ lệ cử tri Mỹ ủng hộ ông Trump trong cuộc bầu cử ngày 3/11 sắp tới đang xuống thấp nên có thể ông Trump sẽ khởi động một vụ xung đột quân sự “có kiểm soát” ở Biển Nam Trung Hoa để thúc đẩy uy tín. Khuynh hướng thứ hai từ cựu thủ tướng Úc Kevin Rudd. Trong một bài viết dài đăng ngày 3/8 trên tạp chí Foreign Affairs, ông cảnh báo nguy cơ Mỹ và Trung Quốc đụng độ trên Biển Đông ngày càng cao, đặc biệt trong những tháng cận kề bầu cử Mỹ. Rất có thể bên nổ súng trước là quân đội Trung Quốc. Giới lãnh đạo Trung Quốc – mà ông Rudd gọi là “những kẻ mộng du” (sleepwalkers) – nghĩ rằng, với con virus Vũ Hán hoành hành khắp thế giới, với một quân đội đã được canh tân bằng rất nhiều tiền của, họ đã có cơ hội thực hiện tham vọng đó; bây giờ hoặc sẽ không còn cơ hội nữa khi nền kinh tế sụp đổ. Tất nhiên họ sẽ viện ra một cái cớ gì đó để che giấu trách nhiệm, hoặc sẽ cố không để cho xung đột lan rộng thành chiến tranh tổng lực nhưng tấn công chớp nhoáng vào chiến hạm Mỹ đang thực hành quyền tự do hàng hải, vào lực lượng thực thi pháp luật của các nước ven biển là chuyện có thể Bắc Kinh đang cân nhắc. “Tiên hạ thủ vi cường,” thủy tổ môn binh pháp của họ là Tôn Tử đã dạy như vậy và Trung Quốc chắn sẽ chọn thời điểm thích hợp để hạ thủ trước. Vấn đề là Hoa Kỳ và thế giới có chuẩn bị để đối phó những âm mưu của Trung Quốc trong vài tháng tới hay không.

TÌNH HÌNH QUÂN SỰ TẠI BIỂN ĐÔNG

Vì tình hình căng thẳng tại Biển Đông năm 2020, tác giả quyết định tổng hợp các tin tức quân sự thành một phần chung thay vì để riêng từng quốc gia Trung Quốc, Hoa Kỳ và Việt Nam. USNI News ngày 1/2 đưa tin, Tham mưu trưởng Hải quân Hoa Kỳ, Đô đốc John Richardson đã nói với các phóng viên rằng, duy trì sự hiện diện quân sự nhất quán trên Biển Đông là chìa khóa để đối phó với Trung Quốc. Ngày 28/2, ông Modly, quyền BT Hải Quân Hoa Kỳ cho biết: Hải lực Trung Quốc sẽ bắt kịp Mỹ chỉ trong một thập niên. Hải Quân Mỹ sẽ không gặp khó khăn gì để đánh bại Trung Quốc trong một cuộc đối đầu trên biển ngày hôm nay, nhưng các tham vọng lớn lao của Bắc Kinh, hợp cùng với khả năng đóng chiến hạm vượt trội, đang nhanh chóng đưa quốc gia này trở thành một đối thủ đáng gờm. Ông nói thêm rằng để có thể đối đầu hữu hiệu hơn với Trung Quốc và Nga, hải quân “cần có các chiến hạm đổ bộ tấn công tối tân hơn, các tàu tiếp tế và các tàu không người lái, cùng chú trọng hơn nữa về cách hoạt động sao cho hữu hiệu,” theo bản tin của tờ South China Morning Post. Trong hoàn cảnh tranh đua gay go như hiện nay, Mỹ cần phải gia tăng nỗ lực của mình để luôn đi trước đối thủ, ông Modly nói. Ngày 24/8/2020, Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ, Mark Esper, trong bài viết trên báo tài chính The Wall Street Journal kêu gọi thế giới “xem xét và có những bước chuẩn bị, như Mỹ và phương Tây từng làm và từng đối phó với các lực lượng của Liên Xô hồi thế kỷ 20”.

Mặc dù đại dịch Covid-19 đang hoành hành khắp thế giới, hoạt động của Hải-Không Hoa Kỳ và Trung Quốc trong 8 tháng đầu 2020 đã tăng gấp 3, 4 lần so với năm 2019.

• Chiều 5/3, tàu sân bay USS Theodore Roosevelt (CVN 71) và tuần dương hạm USS Bunker Hill (CG 52) đến Đà Nẵng, bắt đầu chuyến thăm 4 ngày nhân kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Hoa Kỳ và Việt Nam.  Có mặt trong chuyến viếng thăm là Đô đốc John C. Aquilino, Tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương Hoa Kỳ và Phó Đề đốc Stu Baker, chỉ huy nhóm tác chiến tàu sân bay (CSG) số 9.

HKMH Theodore Roosevelt neo tại cảng Đà Nẵng

• Giữa tháng 4/2020, Trung Quốc đã tuyên bố thành lập hai đơn vị hành chính trên vùng biển Nam Trung Hoa, một trên quần đảo Trường Sa và một trên quần đảo Hoàng Sa. Trung Quốc cũng đặt tên cho 25 đảo, rạn san hô và đá ngầm, gồm cả đảo nhân tạo mà họ xây dựng, và 55 cấu trúc địa hình khác dưới mặt biển.
• Ngày 22/5, tờ Honolulu Star-Advertiser (Mỹ) đưa tin ít nhất 7 tàu ngầm, có thể nhiều hơn, đang đồng thời hoạt động ở Tây Thái Bình Dương.
• Ba tàu sân bay Mỹ đồng loạt đến Thái Bình Dương, sau thời gian phong tỏa kéo dài vì dịch Covid-19. Trang Sputnik loan tin vừa nói hôm 11/6 và cho biết, hai tàu sân bay Mỹ là tàu USS Nimitz từ San Diego, bang California và tàu USS Ronald Reagan từ Yokosuka, Nhật Bản, hôm 8/6 đồng loạt xuất phát tới vùng biển Thái Bình Dương. Tàu sân bay thứ 3 là USS Theodore Roosevelt, rời căn cứ ở đảo Guam tuần trước sau khi tạm nghỉ 2 tháng vì có nhiều thủy thủ nhiễm Covid-19. Hạm đội 7 thuộc Hải quân Mỹ cho biết, tàu USS Ronald Reagan đã được lắp đặt một lượng vũ khí đáng kể trước khi xuất phát.
• Trong tháng 7/2020, các loại phi cơ trinh sát, săn tàu ngầm của Mỹ gia tăng hoạt động trên Biển Đông. Theo tổ chức South China Sea Strategic Situation Probing Initiative (SCSPI) trực thuộc Đại Học Bắc Kinh, các loại máy bay được Hải Quân Mỹ sử dụng tuần tra trên Biển Đông gồm P-8A Poseidon, EF-3E trinh sát và tác chiến điện tử, và loại máy bay không người lái MG-4C.
• Trung Quốc thông báo đang tiến hành đợt tập trận chín ngày ở khu vực Vịnh Bắc Bộ (từ ngày 25/7 đến ngày 2/8/2020). Truyền hình nhà nước Trung Quốc có trụ sở ở đảo Hải Nam mới đây phát một đoạn video cho thấy 4 chiến đấu cơ Su-30 của Trung Quốc thực hiện cuộc tiếp nhiên liệu trên không trong chuyến bay kéo dài 10 tiếng đồng hồ đến đá Xu Bi tại Trường Sa. Video dẫn lời một sĩ quan không quân Trung Quốc (PLAAF) nói chuyến bay đã phá vỡ kỷ lục về các chuyến bay tầm xa của PLAAF, và ngạo mạn cho rằng Trung Quốc có khả năng điều máy bay tới quần đảo Trường Sa bất kỳ lúc nào.
• Đoạn phim do Đài truyền hình trung ương Trung Quốc đưa lên Twitter ngày 16/8 nói rằng hơn 16,000 tàu cá từ đảo Hải Nam đã ra khơi cùng ngày sau khi lệnh cấm đánh bắt ở Biển Đông kết thúc. 
• Cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) khởi động tại Hawaii ngày 17/8 với quy mô bị thu hẹp đáng kể do dịch COVID-19 với khoảng 1/3 quốc gia và 1/5 lực lượng tham gia. Chỉ huy cuộc tập trận, cũng là chỉ huy Hạm đội 3 Hải quân Mỹ, cho biết cuộc tập trận năm nay có sự tham gia của 10 quốc gia, 22 tàu mặt nước, 1 tàu ngầm và khoảng 5,300 binh sĩ. Tất cả hoạt động đều diễn ra trên biển và thời gian cũng rút ngắn hơn, chỉ khoảng 2 tuần. Lực lượng tham dự gồm có oa KÚc, Brunei, Canada, Pháp, Nhật Bản, New Zealand, Philippines, Singapore, Hàn Quốc và chủ nhà là Hoa Kỳ. Việt Nam không có tên trong danh sách 10 nước đang tham gia cuộc Diễn tập Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) năm nay ở Hawaii, dù đã được mời.
• Tờ South China Morning Post dẫn thông báo từ cục hải sự các tình Giang Tô và Liêu Ninh cho biết một cuộc tập trận bắt đầu từ ngày 28/8 và kéo dài trong một tuần tại Bột Hải. Cuộc tập trận còn lại diễn ra từ ngày 29/8 đến ngày 3/9 tại Hoàng Hải. Tính từ cuối tháng 7, Trung Quốc đã thực hiện ít nhất 9 cuộc tập trận tại nhiều khu vực ở biển Hoa Đông và Biển Đông, gồm cả khu vực gần quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam.

Eo biển Đài Loan:

• Tấm hình không ảnh chụp ngày 15/7 cho thấy có 4 phi cơ khu trục đậu trên phi đạo của đảo Phú Lâm mà nguồn tin nói chúng thuộc loại J-11B, một mẫu khu trục đa năng Trung Quốc sản xuất nhái theo máy bay Sukhoi Su-27 Flanker của Nga. Ngày 17/7, Mỹ triển khai oanh tạc cơ B-1 từ căn cứ không quân Ellsworth, bang Nam Dakota của Mỹ tới căn cứ Andersen trên đảo Guam để làm nhiệm vụ trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Trước khi tới Guam, những chiếc B-1 tham gia huấn luyện đánh chặn với tiêm kích F-15J của Lực lượng Phòng vệ Trên không Nhật Bản (JASDF). Cũng trong ngày 17/7, một máy bay trinh sát của quân đội Hoa Kỳ đã được phát hiện gần bờ biển phía nam Trung Quốc lần thứ ba trong tuần này, các nguồn tin Trung Quốc cho biết, cùng lúc hai nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ đang tiến hành tập trận ở Biển Đông, theo báo South China Morning Post. Tờ South China Morning Post (SCMP) ở Hồng Kông thuật tin từ tổ chức của nhà cầm quyền Bắc Kinh có tên là South China Sea Strategic Situation Probing Initiative (SCSPI – Sáng Kiến Thăm Dò Tình Hình Chiến Lược Biển Đông) kêu rằng máy bay quân sự của Mỹ đã bay trên Biển Đông đến 50 phi vụ chỉ trong ba tuần lễ đầu của Tháng Bảy. Chỉ riêng tuần lễ vừa qua, các loại máy bay tuần tra của Mỹ loại E-8C được xác định ở khu vực cách bờ biển tỉnh Quảng Đông chưa tới 100 hải lý. Theo tổ chức SCSPI nói trên, mỗi ngày Mỹ cho từ 3 tới 5 máy bay do thám bay trên Biển Đông. Trong nửa năm đầu của năm 2020, Mỹ gia tăng tần suất các phi vụ trinh sát trên Biển Đông với khoảng cách gần hơn không phận của Trung Quốc và với nhiều loại máy bay khác nhau.

Vị trí của máy bay trinh sát Mỹ gần Đài Loan ngày 13/7

• Hãng tin Anh cho biết, trong vòng ba tuần đầu tháng 8/2020, Trung Quốc đã thông báo bốn cuộc tập trận khác nhau từ Vịnh Bột Hải ở miền bắc tới Biển Hoa Đông và Hoàng Hải cũng như ở Biển Đông, cùng với các cuộc thao dượt mà Bắc Kinh nói là liên quan tới “tình hình an ninh hiện thời qua Eo biển Đài Loan”.
• Vào lúc Trung Quốc cho tổ chức nhiều cuộc tập trận từ Biển Đông đến eo biển Đài Loan và vòng qua vùng Hoàng Hải, quân đội Mỹ đã cho một trinh sát cơ U-2 tiếp cận để quan sát. Hành động của Mỹ đã khiến Bắc Kinh bực tức. Hôm 25/8/2020, bộ Quốc Phòng Trung Quốc cho biết đã gởi công hàm cực lực phản đối điều mà họ cho là hành động “khiêu khích” của Hoa Kỳ.

Khu vực Hoàng Sa:

• Đầu tháng 4/2020, một tàu cảnh sát biển Trung Quốc đã đâm chìm tàu cá Việt Nam và bắt giữ 8 người trên tàu. Tuy nhiên, Bắc Kinh không dừng lại ở việc sử dụng các biện pháp quân sự. Chẳng hạn, tàu cá Trung Quốc còn tiến hành đánh bắt cá trái phép gần quần đảo Natuna ở cực Nam Biển Đông, vốn thuộc về Indonesia và cách lãnh thổ Trung Quốc hàng nghìn cây số. Tuy nhiên, Bắc Kinh không dừng lại ở việc sử dụng các biện pháp quân sự.
• Nguồn tin từ Mỹ ngày 28/4 thông báo tàu khu trục do tên lửa dẫn đường USS Bunker Hill (CG 52) của nước này đã tiến vào vùng biển gần quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền Việt Nam nhưng đang bị Trung Quốc chiếm đóng phi pháp. Trước đó, Mỹ và Australia đã triển khai cuộc tập trận chung trên Biển Đông với sự tham gia của tuần dương hạm USS Bunker Hill, tàu đổ bộ tấn công USS America và tàu hộ vệ HMAS Parramatta hôm 18/4. Ngày 29/4, Bộ Tư lệnh Không quân Thái Bình Dương thông báo Mỹ đã điều động hai máy bay ném bom chiến lược B-1B Lancer tuần tra trên Biển Đông. Hai phi cơ B-1B cất cánh từ căn cứ không quân Ellsworth, bang South Dakota, Mỹ bay thẳng đến Biển Đông để tiến hành nhiệm vụ tuần tra, sau đó quay ngược về Mỹ. Chuyến làm nhiệm vụ xuyên Thái Bình Dương kéo dài trong 32 giờ.
• Trong một thông cáo, phát ngôn viên Hạm đội 7 của Hải Quân Mỹ, cho biết: “Ngày 28/5 (giờ địa phương), tàu USS Mustin (DDG 89) đã khẳng định các quyền và quyền tự do hàng hải tại quần đảo Hoàng Sa,đi vào vùng 12 hải lý của đảo Phú Lâm (Woody Island) và đá Tháp (Pyramid Rock) thuộc quần đảo Hoàng Sa phù hợp với luật pháp quốc tế. Khi tiến hành chiến dịch trên, Hoa Kỳ đã chứng tỏ rằng vùng biển này không nằm trong đòi hỏi chủ quyền vùng biển quốc gia của Trung Quốc”. Ngày 27/8, khu trục hạm USS Mustin lại thực hiện chuyến tuần tra ở quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam.
• Ngày 10/6, các hoạt động của một tàu rải cáp Trung Quốc ở quần đảo Hoàng Sa đã bị vệ tinh ghi lại. Một số chuyên gia lo ngại việc con tàu được điều động tới khu vực có thể liên quan tới âm mưu quân sự hóa mới của Trung Quốc.
• Cục Hải Sự Trung Quốc thông báo từ ngày 1 đến 5 tháng 7, Trung Quốc tiến hành các cuộc tập trận xung quanh quần đảo Hoàng Sa. Hãng tin Pháp AFP dẫn thông cáo của Lầu Năm Góc có viết: “Bộ Quốc phòng lo ngại về việc Trung Quốc quyết định tiến hành các cuộc diễn tập quân sự quanh quần đảo Hoàng Sa”. Lầu Năm Góc nhấn mạnh, những hoạt động như vậy là “vi phạm những cam kết của Trung Quốc trong Tuyên bố 2002 về ứng xử của các bên tại Biển Đông” và sẽ càng “làm tình hình thêm mất ổn định”. Tuyên bố của bộ Quốc Phòng Mỹ cho biết sẽ “tiếp tục giám sát” các hoạt động quân sự của Trung Quốc trong vùng Biển Đông.
• Báo South China Morning Post (SCMP) ngày 21/7 đưa tin không quân Trung Quốc tuần trước đã tiến hành các cuộc tập trận bắn đạn thật và đưa các tiêm kích tới đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa. Đáng chú ý, Đài phát thanh quốc gia Trung Quốc (CNR) tường thuật rằng “hơn 3,000 tên lửa đã được bắn về phía các mục tiêu đang hoạt động trên biển”.
• Cục Phòng chống Ma túy và Thực thi Pháp luật Quốc tế (INL) thuộc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và Tổng cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam vào ngày 22/7 đã ký kết một Biên bản ghi nhớ (MOU) nhằm tăng cường năng lực thực thi pháp luật thủy sản và quản lý nghề cá. Biên bản ghi nhớ do Tổng Cục trưởng Tổng cục Thủy sản Việt Nam Trần Đình Luân và Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Daniel J. Kritenbrink ký. Phát biểu tại buổi lễ, Đại sứ Daniel J. Kritenbrink bày tỏ mong muốn hợp tác cùng Việt Nam nhằm phát triển nghề cá một cách bền vững và hỗ trợ ngư dân Việt trước những đe dọa bất hợp pháp trên biển.
• Dẫn nguồn tin có liên hệ với quân đội Trung Quốc, South China Morning Post cho biết nước này đã phóng 2 tên lửa tầm trung ra Biển Đông vào sáng 26/8 nhằm gửi thông điệp cảnh cáo Mỹ. Động thái diễn ra chỉ một ngày sau khi Bắc Kinh cáo buộc máy bay do thám U-2 của Mỹ tiến vào khu vực Trung Quốc áp đặt vùng cấm bay và tập trận bắn đạn thật trên biển Bột Hải. Một tên lửa được xác định thuộc mẫu DF-26B, phóng từ tỉnh Thanh Hải, phía tây bắc Trung Quốc. Tên lửa còn lại thuộc mẫu DF-21D, được phóng từ tỉnh Chiết Giang ở miền Đông Trung Quốc. Tầm bắn của 2 mẫu tên lửa lần lượt là 4,000 km và 1,800 km. Mẫu DF-26 có năng lực tấn công hạt nhân với mục tiêu mặt đất lẫn trên biển, còn DF-21 là tên lửa đạn đạo chống hạm đầu tiên trên thế giới. Theo tiết lộ của nguồn tin, các tên lửa được phóng đến khu vực phía đông nam đảo Hải Nam và quần đảo Hoàng Sa trong khu vực tập trận từ 24-29/8 trên bốn mặt trận (Biển Đông, Hoàng Hải, Bột Hải và eo biển Đài Loan) của Trung Quốc. Máy bay trinh sát RC-135S của Mỹ đã bay gần khu vực Lực lượng tên lửa của Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLA) tập trận và phóng tên lửa đạn đạo ở biển Đông vào ngày 26/8.

Khu vực Trường Sa:

• Tầu khu trục USS Montgomery thuộc Hạm Đội 7 của Mỹ đã thực hiện một chuyến tuần tra gần quần đảo Trường Sa ở Biển Đông vào ngày 25/1/2020. Thông tin được phát ngôn viên Hạm Đội 7 Hoa Kỳ, đại úy Joe Keiley, xác nhận với trang Japan Times của Nhật Bản ngày 28/01. Đây là chuyến tuần tra đầu tiên trong năm 2020 tại Biển Đông của Hải Quân Mỹ và nằm trong khuôn khổ chiến dịch FONOP vẫn được Hải Quân Hoa Kỳ thực hiện nhằm “khẳng định các quyền và quyền tự do lưu thông hàng hải ở quần đảo Trường Sa, phù hợp với luật pháp quốc tế”.
• Ngày 7/5, Hải quân Hoa Kỳ lại điều hai tàu chiến đến tuần tra gần khu vực căng thẳng giữa Trung Quốc và Malaysia ở Biển Đông theo tin của Học viện Hải quân Hoa Kỳ – USNI. Đây là lần thứ hai trong vòng 1 tháng, Hoa Kỳ điều tàu chiến đến khu vực Biển Đông, thách thức Trung Quốc. Ngày 12/5, tàu tác chiến ven bờ lớp Independence USS Gabrielle Giffords (LCS 10) đã tới khu vực Nam Biển Đông – đây là lần thứ hai một tàu tác chiến ven bờ thực hiện tuần tra ở khu vực này kể từ khi tàu USS Montgomery (LCS 8) di chuyển cùng tàu USNS Cesar Chaves (T-AKE 14) vào ngày 7/5 để hỗ trợ tự do hàng hải và hàng không. Ngoài ra, các oanh tạc cơ B-52 và B-2 thực hiện nhiệm vụ răn đe chiến lược ở khu vực mà Bộ tư lệnh Châu Âu và Ấn Độ-Thái Bình Dương chịu trách nhiệm vào ngày 7/5. Ngày 8/5, thêm hai oanh tạc cơ khác cất cánh từ căn cứ Guam, bay qua Biển Đông. Theo ít nhất một báo cáo, các phi vụ được tiến hành ở gần West Capella, và các phi cơ này thuộc phi đội viễn chinh thứ 9.
• Tàu chiến đấu ven biển USS Gabrielle Giffords (LCS 10) thực hiện nhiệm vụ thông thường gần tàu Hải dương Địa chất 4 của Trung Quốc trên Biển Đông hôm 1/7. USS Gabrielle Giffords đang làm nhiệm vụ luân phiên trong khu vực do Hạm đội 7 phụ trách nhằm cải thiện khả năng phối hợp với các đối tác và đóng vai trò lực lượng sẵn sàng phản ứng”, Hải quân Mỹ hôm nay ra thông cáo cho biết. Hình ảnh do hải quân Mỹ công bố hôm qua cho thấy tàu USS Gabrielle Giffords liên tục di chuyển gần tàu Hải dương Địa chất 4, nhưng Lầu Năm Góc không cho biết vị trí chính xác của hai tàu trên Biển Đông. Theo thông tin từ Dự án Đại Sự Ký Biển Đông kiểm chứng và xác nhận thông qua việc phân tích dữ liệu AIS thì tàu hải cảnh 5402 của Trung Quốc đã tiến sát một cách khiêu khích đến giàn khai thác tại mỏ khí Lan Tây thuộc lô 06.1 mà Việt Nam đang khai thác.

USS Gabrielle Giffords tăng tốc tiến tới khu vực tàu kiểm ngư Việt Nam (số 2) đang chạm trán với tàu Hải Dương 4 (số 1) – Ảnh: US NAVY

• Từ ngày 4/7, hai tàu sân bay USS Ronald Regan và USS Nimitz và 4 tàu chiến hộ vệ tiến hành một trong những cuộc tập trận lớn nhất của Hải quân Mỹ trong những năm gần đây, trùng với thời gian Trung Quốc cũng tổ chức tập trận đồng thời trên cả Biển Đông, biển Hoa Đông và biển Hoàng Hải theo Wall Street Journal. Tình huống giả định là kẻ thù tấn công nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ và có ý định xuyên thủng lá chắn phòng thủ. Các tàu chiến Mỹ lập tức hiệp đồng, tạo thành hệ thống phòng thủ nhiều lớp trước khi đáp trả bằng tên lửa tầm xa. Rạng sáng 6/7 (giờ Việt Nam), Bộ tư lệnh Không kích Toàn cầu (AFGSC) thuộc Không quân Mỹ xác nhận một máy bay ném bom chiến lược B-52H đã tham gia tập trận chung với hai tàu sân bay USS Nimitz và USS Ronald Reagan trên Biển Đông. Chiếc B-52H nói trên đã cất cánh từ căn cứ không quân Barksdale thuộc bang Louisiana và bay suốt 28 tiếng tới Biển Đông rồi mới trở về hạ cánh xuống căn cứ Andersen trên đảo Guam. Tại Biển Đông, “pháo đài bay” của Mỹ đã có màn phô diễn sức mạnh khi dẫn đầu đội hình 12 máy bay gồm 10 chiếc F/A-18 và máy bay cảnh báo sớm E-2C. Điều cần để ý là sự tham gia của hai khu trục hạm Nhật là JS Kashima và JS Shimayuki.

Máy bay ném bom chiến lược B-52H của Không quân Mỹ tập trận trên Biển Đông cùng các máy bay của tàu sân bay USS Nimitz và USS Ronald Reagan ngày 4/7 – Ảnh: AFGSC

• Hãng tin Anh Reuters, dẫn lời của các giới chức Hải Quân Mỹ, hôm 21/7/2020, cho hay cuộc tập trận của Hải Quân Mỹ với Hải Quân Ấn Độ diễn ra hôm qua, 20/7, tại khu vực gần quần đảo Andaman và Nicobar của Ấn Độ, giáp với phía bắc eo biển Malacca, tuyến đường giao thông hàng hải chiến lược nối liền Ấn Độ Dương với Biển Đông. Tàu sân bay Mỹ USS Nimitz tham gia vào cuộc tập trận này. Song song với cuộc tập trận nói trên, Hải Quân Mỹ cùng Hải Quân Nhật và Úc tập trận tại vùng Biển Philippines. Theo bộ Quốc Phòng Úc, cuộc tập trận dự kiến kết thúc ngày 23/7. Tham gia vào cuộc tập trận này có tàu sân bay USS Ronald Reagan. Hai chiếc USS Ronald Reagan và USS Nimitz là hai hàng không mẫu hạm vừa có cuộc tập trận đầu tháng này tại Biển Đông, đúng vào lúc Trung Quốc tập trận lần đầu tiên trong tháng 7 ở quần đảo Hoàng Sa.  USS Ronald Reagan và USS Nimitz cũng tiến hành tuần tra “bảo vệ tự do hàng hải” ở Biển Đông ngày 17/7.

Nhóm tàu chiến Úc cùng nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ USS Ronald Reagan cùng 1 khu trục hạm của Nhật tập trận tại biển Philippines hôm 21/7 – Ảnh: Hải quân Mỹ 

• Trong một thông cáo công bố ngày 13/8, bộ tư lệnh Hạm Đội Thái Bình Dương Hoa Kỳ (Commander US Pacific Fleet) cho biết là nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ USS Ronald Reagan đã tiến vào Biển Đông hôm 14/8 và bắt đầu tiến hành tập trận theo nhiều nội dung. Đây là lần thứ ba từ kể từ đầu tháng Bảy đến nay, nhóm tác chiến hàng không mẫu hạm Ronald Reagan được phái đến hoạt động tại Biển Đông.
• Vào lúc Trung Quốc cho tổ chức nhiều cuộc tập trận từ Biển Đông đến eo biển Đài Loan và vòng qua vùng Hoàng Hải, quân đội Mỹ đã cho một trinh sát cơ U-2 tiếp cận để quan sát. Hành động của Mỹ đã khiến Bắc Kinh bực tức. Hôm 25/8/2020, bộ Quốc Phòng Trung Quốc cho biết đã gởi công hàm cực lực phản đối điều mà họ cho là hành động “khiêu khích” của Hoa Kỳ.

TRUNG QUỐC

Trong bối cảnh “tứ bề thọ địch” bởi những chỉ trích từ khắp nơi trên thế giới về cách xử lý đại dịch Covid-19 và các vấn đề khác, Trung Quốc vẫn tiếp tục cùng lúc tiến hành nhiều biện pháp chứng tỏ sức mạnh “trên mọi mặt trận”, theo cách nói của tờ Hoàn Cầu Thời Báo – tờ báo chuyên chuyển tải thông điệp của Bắc Kinh ra thế giới. Chuyên gia cấp cao của Mỹ về Trung Quốc lý giải với VOA về phản ứng “có vẻ như mâu thuẫn này” của Bắc Kinh. “Trung Quốc cảm thấy giống như bị các nước lợi dụng (tình hình đại dịch Covid-19) nhưng đồng thời Trung Quốc cũng muốn biến khủng hoảng trở thành cơ hội”, chuyên gia nghiên cứu cấp cao về Trung Quốc, Bonnie Glaser của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington nói về động cơ dẫn đến hành động “đánh tứ phương” của Trung Quốc gần đây. Cũng chính vì động cơ trên mà theo bà Bonnie Glaser, mặc dù nghe có vẻ mâu thuẫn nhưng cả hai nhận định cho rằng “Trung Quốc bị thế giới tấn công” và “Trung Quốc đang tấn công thế giới” đều chính xác trong hoàn cảnh hiện nay.

Tháng 4, 2020, Trung Quốc vừa công bố thành lập hai huyện đảo trên Biển Đông, để kiểm soát các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Huyện Nam Sa có cơ quan hành chính đặt trên Đá Chữ Thập mà nước này gọi là Vĩnh Thử trong Quần đảo Trường Sa, còn huyện Tây Sa đặt trụ sở hành chính tại đảo Phú Lâm thuộc Quần đảo Hoàng Sa. Bộ Dân chính Trung Quốc ngày 19/4 cũng công bố cái gọi là “danh xưng tiêu chuẩn” cho 80 thực thể ở Biển Đông. Danh sách 80 thực thể bao gồm 25 đảo, đá cùng 55 thực thể địa lý dưới đáy biển ở Biển Đông, đi kèm tọa độ cụ thể. Hầu hết thực thể này tập trung ở phần phía tây Biển Đông, một số nằm dọc theo “đường lưỡi bò” mà Bắc Kinh đơn phương tuyên bố và rất gần đất liền Việt Nam.

Ngày 30/6, tin từ Bắc Kinh bắt đầu được báo: Trung Quốc đã duyệt luật an ninh mới ở Hong Kong. Luật này hình sự hóa bất kỳ hành động ly khai, lật đổ, khủng bố hoặc thông đồng với các lực lượng nước ngoài. Và chỉ sau ít phút, tác động của nó được thấy rõ. Các nhà hoạt động ủng hộ dân chủ ở Hong Kong bắt đầu bỏ cuộc vì lo sợ luật mới cũng như sự trừng phạt mà luật này cho phép. Thủ tướng Anh nói khoảng 3 triệu người Hong Kong sẽ có cơ hội định cư và sau đó xin quốc tịch Anh. Ông Boris Johnson nói tự do của Hong Kong đã bị xâm phạm vì luật an ninh mới. Hong Kong có 350,000 người đã có hộ chiếu hải ngoại Anh và khoảng 2.6 triệu có thể đủ điều kiện nộp đơn.

TÌNH HÌNH KINH TẾ

Các con số do nhà nước Trung Quốc công bố hôm 21/1/2019, cho thấy mức phát triển của nền kinh tế quốc gia này trong năm 2018 đã ở mức thấp nhất trong vòng ba thập niên qua, bị trì trệ ở quý sau vì do phải đối phó với mức nợ khổng lồ và cuộc chiến mậu dịch với Mỹ. Mức phát triển 6.6% được công bố có cao hơn chỉ tiêu do nhà nước Trung Quốc đưa ra là 6.5% và cũng giống như ước tính của các phân tích gia được hãng thông tấn AFP thăm dò trước đó. Tuy nhiên, con số này thấp hơn mức 6.8% của năm 2018, theo Cơ Quan Thống Kê Nhà Nước Trung Quốc (NBS). Ngoài ra, còn có thêm một chỉ dấu nữa về sự khó khăn của nền kinh tế Trung Quốc, đó là mức phát triển trong ba tháng cuối năm 2018 chỉ là 6.4%, bằng mức của thời kỳ có cuộc khủng hoảng tài chánh toàn cầu 10 năm trước đây.

Thương thuyết Mỹ-Trung bắt đầu từ tháng 2/2018. Sau 12 vòng đàm phán, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn chưa thể đạt một thỏa thuận để kết thúc cuộc chiến tranh thương mại song phương đe dọa tăng trưởng kinh tế toàn cầu suốt 1 năm qua.

MẶT TRẬN NGOẠI GIAO

Vào lúc Bắc Kinh rầm rộ phô trương thanh thế nhân kỷ niệm 70 năm ngày thành lập nước Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa, một cuộc khảo sát quan điểm về Trung Quốc của người dân thuộc 32 quốc gia, công bố hôm 30/9/2019 cho thấy tỷ lệ người thiếu thiện cảm với Trung Quốc gia tăng đáng kể, đặc biệt là tại các láng giềng ở châu Á, từ Nhật Bản cho đến Indonesia. Theo kết quả cuộc khảo sát dư luận thế giới mới nhất Global Attitudes Survey, do trung tâm nghiên cứu Mỹ có uy tín Pew Research Center thực hiện từ ngày 13/5 cho đến ngày 29/8 vừa qua, nhìn chung vẫn có bình quân 41% cư dân thuộc 32 nước trên thế giới có quan điểm tích cực về Trung Quốc, so với 37% có cái nhìn tiêu cực.

Tuy nhiên, nếu đi vào chi tiết, có thể thấy là tâm lý ghét Trung Quốc đang càng lúc càng gia tăng tại các nước, khi so sánh với những kết quả thăm dò trong những năm trước đây. Theo cuộc thăm dò vừa công bố, hiện có đến 60% người được hỏi tại Mỹ, và 67% tại Canada coi Trung Quốc là đất nước “không được ưa thích”, một kết quả xấu nhất đối với Trung Quốc từ năm 2007 đến nay. Tâm lý chung của người dân Tây Âu cũng rất tiêu cực đối với Trung Quốc, với tỷ lệ không có thiện cảm lên đến 70% tại Thụy Điển, hay 53% tại Tây Ban Nha. So với năm ngoái 2018, thiện cảm đối với Trung Quốc đã giảm mạnh ở Thụy Điển với tỷ lệ -17%, cũng như tại Anh Quốc, hay Hà Lan, -11%. Chỉ có tại Hy Lạp và Ý thì số người thích Trung Quốc có đông hơn một chút. Điều đáng ghi nhận nhất có lẽ là việc Trung Quốc không hề được các láng giềng ưu ái chút nào. Bản khảo sát của Pew Research Center đã tập trung tại năm nước vùng châu Á Thái Bình Dương là Nhật Bản, Hàn Quốc, ở Đông Bắc Á, Philippines, Indonesia ở Đông Nam Á, và Úc ở châu Đại Dương. Tại hầu như toàn bộ 5 quốc gia này, đa số người được hỏi đều xác nhận là họ không thích Trung Quốc, cao nhất là Nhật Bản với 85%, kế đến là Hàn Quốc, 63%, Úc 57%, Philippines 54%.

Việt Nam không nằm trong danh sách các nước châu Á được Pew Research Center khảo sát trong bản Global Attitudes Survey 2019. Nhưng vào năm 2014, trong một bản thăm dò ý kiến tại ở 44 nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, thì Việt Nam đứng đầu danh sách về thái độ thiếu thiện cảm đối với Trung Quốc. Có đến 78% người được hỏi cho biết là không thích Trung Quốc, một tỷ lệ chỉ thua có Nhật Bản với 91% người ghét Trung Quốc, nhưng hơn xa Philippines, chỉ có 58% không có thiện cảm với Trung Quốc. Về câu hỏi nước nào là mối đe dọa lớn nhất, 74% người Việt Nam đã trả lời rằng đó là Trung Quốc, một tỷ lệ cao hơn người Nhật (68%) hay người Philippines (58%) cũng xem Trung Quốc là kẻ nguy hiểm. Tâm lý ghét Trung Quốc của người Việt Nam ngày nay có lẽ vẫn không thay đổi, đặc biệt trong bối cảnh từ năm 2014 đến nay, các hành vi bức hiếp Việt Nam của Trung Quốc chỉ có tăng chứ không hề giảm.

• Lãnh đạo quân sự Trung Quốc đã ra lệnh cho các quân nhân của họ là “không được nổ súng trước” trong cuộc đối đấu với Mỹ ở Biển Đông, giữa khi Bắc Kinh tìm cách giảm mức độ căng thẳng với Washington, theo các nguồn tin thông thạo nói với tờ South China Morning Post.
• Trung Quốc đang chứng kiến sự trỗi dậy của một thế hệ các nhà ngoại giao mới. Trẻ tuổi, tham vọng và hiếu thắng, họ được mệnh danh là “chiến lang” (theo tựa phim Wolf Warriors) trên mặt trận ngoại giao quốc tế của nước này. Vài tháng qua, đội quân ngoại giao “chiến lang” của Trung Quốc công khai chỉ trích, đấu khẩu gay gắt với các đối thủ trên mọi mặt trận, từ mạng xã hội, báo chí, truyền hình cho tới bàn đàm phán. Sự xuất hiện của đội quân này đánh dấu bước ngoặt lớn cho đội ngũ ngoại giao thường nổi tiếng là thận trọng và kín kẽ của Trung Quốc. Tuy nhiên, một nguồn tin thân cận với chính quyền Trung Quốc cho biết đang có tranh luận trong cộng đồng ngoại giao nước này về mức độ hiệu quả của cách tiếp cận “chiến lang”, khi một số người lo ngại chính sách có nguy cơ khiến Trung Quốc bị phần còn lại của thế giới xa lánh.
• Mới đây, Trung Quốc lại tuyên bố đồng ý nối lại đàm phán với các đối tác Đông Nam Á về Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC). Tuyên bố trên được Trung Quốc đưa ra trong cuộc tham vấn với giới lãnh đạo Đông Nam Á hôm 1/7. Từ đầu năm nay, Trung Quốc và các nước thuộc Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) chưa thể dành thời gian cho chủ đề này do ảnh hưởng từ dịch COVID-19. Các quốc gia Đông Nam Á cần để ý đến khía cạnh Trung Quốc cố tình không nhắc đến Hoa Kỳ trong tuyên bố này.

HOA KỲ

Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa ký ban hành Đạo luật Sáng kiến Tái bảo đảm châu Á (Asia Reassurance Initiative Act gọi tắt là ARIA) nhằm củng cố cam kết của Washington ở khu vực này, theo SCMP. Theo các nhà phân tích, cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ ở châu Á – đặc biệt là ở Biển Đông – sẽ khốc liệt hơn với việc Mỹ vừa ban hành ARIA. Sáng kiến Tái bảo đảm châu Á, mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký thành luật trong tuần này, báo hiệu rằng Hoa Kỳ muốn duy trì các đồng minh và vận động họ chống lại Trung Quốc nếu cần thiết, giới quan sát cho biết.

Các quan chức cao cấp lãnh đạo ba ngành quan trọng trong nội các chính quyền Mỹ là Ngoại giao, Quân sự, Tư pháp đã có những tuyên bố, thông điệp được cho là chỉ trích Trung Quốc hết sức mạnh mẽ, không chỉ về Biển Đông mà còn trong nhiều vấn đề đối ngoại, đối nội của Trung Quốc.

Nước Cộng Hoà Nhân Dân Trung Quốc không nên khai thác đại dịch Corona để lấn át láng giềng tại Biển Đông. Đây là lời cảnh cáo của Washington vào đầu tháng 4/2020 sau vụ Trung Quốc đâm chìm tàu đánh cá Việt Nam trong vùng ngư trường truyền thống ở Hoàng Sa, vào tuần trước, theo bản tin của AFP. Vài ngày sau khi Hà Nội tố cáo tàu hải cảnh Trung Quốc “ngăn chận và đâm chìm” một tàu đánh cá Việt Nam, trên đó có 8 ngư dân tỉnh Quảng Ngãi đang kéo lưới trong vùng biển gần Hoàng Sa, đến lượt bộ Ngoại Giao Mỹ lên tiếng: thay vì uy hiếp láng giềng, Bắc kinh nên tham gia vào nỗ lực chống dịch xuất phát từ Trung Quốc.

Ngày 1/6, Mỹ gửi công hàm cho Liên Hiệp Quốc (LHQ) bác bỏ yêu sách chủ quyền ngang ngược trên Biển Đông theo hình “lưỡi bò” của Trung Quốc vì nó trái với luật lệ quốc tế, phản ảnh qua Công Ước Quốc Tế Về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Bà Kelly Craft, đại sứ Mỹ tại LHQ, gửi công hàm cho ông Antonio Guterres, tổng thư ký LHQ, phản bác lại công hàm của Trung Quốc gửi LHQ ngày 12/12/2019 chống công hàm của Malaysia gửi cùng ngày cho Cao Ủy LHQ Về Giới Hạn Thềm Lục Địa. “Hoa Kỳ bác bỏ (reject) những tuyên bố về Biển Đông (của Trung Quốc) vì nó mâu thuẫn (inconsistent) với luật quốc tế như phản ảnh trong UNCLOS,” công hàm của chính phủ Mỹ viết.

Công hàm của Hoa Kỳ

Những lời tuyên bố của Mỹ sẽ dẫn tới một chiến lược toàn diện hơn của Mỹ ở Biển Đông, không chỉ đơn thuần là sử dụng các công cụ quân sự để nhấn mạnh tầm quan trọng của trật tự dựa trên luật lệ ở khu vực.

MẶT TRẬN KINH TẾ & NGOẠI GIAO

Ngày 13/7/2020, ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã lên án những đòi hỏi chủ quyền của Bắc Kinh trên Biển Đông là “hoàn toàn bất hợp pháp”. Ông tuyên bố “thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh quản lý Biển Đông như là một đế chế hàng hải của mình” và Hoa Kỳ “ủng hộ các nước đồng minh cũng như các đối tác Đông Nam Á trong việc bảo vệ quyền chủ quyền lãnh thổ về nguồn tài nguyên biển, phù hợp với quyền và nghĩa vụ các nước theo luật định quốc tế”. Chưa đầy 24 giờ sau, Trợ lý Ngoại trưởng Stilwell đi xa hơn khi thẳng thừng chỉ trích Bắc Kinh đang đe dọa trật tự đã tồn tại hàng thập kỷ ở châu Á. “Bằng việc tuyên bố chủ quyền gây tranh cãi đối với vùng biển rộng hơn cả Địa Trung Hải và xâm phạm quyền của các nước khác, Bắc Kinh đe dọa trật tự đã tồn tại và mang lại thịnh vượng cho châu Á trong nhiều thập kỷ. Trật tự đó dựa trên tự do và cởi mở, những khái niệm Trung Quốc luôn chống lại”, ông Stilwell tuyên bố. Tiếp đó, trong một diễn đàn về an ninh kết nối trực tuyến khắp năm châu ngày 21/7, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper cảnh cáo Bắc Kinh là các vùng biển quốc tế không phải tài sản riêng của đế quốc Trung Hoa. “Chúng tôi nói rõ: Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền đối với các tài nguyên biển bao trùm phần lớn Biển Đông là hoàn toàn bất hợp pháp khi họ mở chiến dịch bắt nạt (các nước nhỏ khu vực) để kiểm soát chúng.” Ông Asper nói.

Phát biểu hôm 23/7 tại Thư viện Nixon, ở Yorba Linda, bang California, Ngoại trưởng Pompeo nói nỗi lo của ông Nixon khi mở cửa đối với Trung Quốc thập niên 1970 đúng là đã dự báo trước tình hình, theo Reuters. “Tổng thống Nixon từng nói ông sợ rằng sẽ tạo ra một ‘Frankenstein’ khi mở cửa đối với Trung Quốc”, ông Pompeo nói. “Giờ thì chúng ta thấy đây”. Ông Nixon là người mở đường cho quan hệ Mỹ – Trung thông qua một loạt các tiếp xúc, bao gồm chuyến thăm lịch sử tới Bắc Kinh năm 1972.

• Ngày 7/7, Giám đốc FBI Christopher Wray nói rằng các hoạt động tình báo và trộm cắp tài sản trí tuệ của chính phủ Trung Quốc là “mối đe dọa lâu dài lớn nhất” đối với tương lai của Hoa Kỳ.
• Tờ South China Morning Post hôm 18/7 cho biết ông David Stilwell, phụ tá Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ về các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương, tuần này cáo buộc Trung Quốc đã sử dụng các công ty nhà nước, để bắt nạt các nước láng giềng trong khu vực Biển Đông ngõ hầu bảo đảm trữ lượng dầu mỏ và khoáng sản. Được biết, trong bài phát biểu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế hôm thứ Ba, ông David Stilwell nêu đích danh Công ty Xây dựng Truyền thông Trung Quốc (CCCC) thuộc sở hữu nhà nước, đã giúp phát triển nhiều hòn đảo nhân tạo ở Biển Đông, và Tổng Công ty Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNOOC), đặt một giàn khoan lớn trong vùng biển tranh chấp cũng được Việt Nam tuyên bố chủ quyền.
• Ngày 22/7, Hoa Kỳ yêu cầu lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston đóng cửa trong vòng ba ngày, lấy lý do cần phải bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và thông tin, theo Reuters. Bắc Kinh đã lên án lệnh này và đe dọa trả đũa. Trung Quốc đã ra lệnh đóng cửa lãnh sự quán Hoa Kỳ tại thành phố Thành Đô ở miền tây nam. Đây là động thái ăn miếng trả miếng mới nhất trong quan hệ giữa hai nước.
• Tuyên bố của Hoa Kỳ được đưa ra hôm 25/8, theo đó nói lệnh hạn chế visa được áp dụng với các công ty và cá nhân tham dự vào việc xây dựng các đảo nhân tạo ở vùng biển có tranh chấp. “Kể từ năm 2013, Trung Quốc đã sử dụng các công ty quốc doanh để nạo vét và bồi đắp hơn 3,000 acres tại các thực thể có tranh chấp trên Biển Đông, gây bất ổn cho khu vực, giày xéo lên quyền chủ quyền của các nước láng giềng và tàn phá môi trường nghiêm trọng không kể xiết”, ngoại trưởng Mike Pompeo nói trong một tuyên bố. Tính đến ngày 28/8, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã đưa 31 doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc, trong đó có một số công ty thành viên của Công ty Xây dựng Truyền thông Trung Quốc (CCCC), vào danh sách bị trừng phạt vì tham gia vào việc xây dựng và quân sự hóa Biển Đông.

VIỆT NAM

Sách trắng Quốc phòng Việt Nam năm 2019 được phát hành vào tháng 11, 2019 có điểm “mâu thuẫn” về chính sách trong văn bản, nhưng cũng tiềm ẩn “lời cảnh báo” với Trung Quốc theo một học giả từ Viện nghiên cứu chính sách và chiến lược Chatham House từ London, Anh quốc. “Có một vài điểm mâu thuẫn trong văn bản Sách Trắng, thứ nhất, đó là Việt Nam nói rằng có ba điểm ‘không’ trước đây, tức là không liên minh quân sự với nước nào, không liên kết với nước nào để chống nước khác và không cho nước nào đặt căn cứ quân sự ở Việt Nam, điểm ‘không’ thứ tư là không sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế. “Thế nhưng nếu Việt Nam tin vào điểm này, thì Việt Nam có quân đội để làm gì? Bởi vì khi anh có quân đội, thì đến một lúc nào đó thì Việt Nam phải sử dụng. “Điểm mâu thuẫn thứ hai là trong chính sách quốc phòng, tức là khi nói rằng không dựa vào nước này để chống nước khác, thế nhưng trong Sách trắng lần này cũng có điểm mới là dựa trên tình hình cụ thể thì Việt Nam có thể cân nhắc thiết lập quan hệ quân sự với một nước khác.”

Ngày 30/3/2020, Việt Nam gửi công hàm lên Liên Hiệp Quốc để phản đối các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Theo nhận định của một chuyên gia với VOA, động thái này có thể là báo hiệu bước đầu cho một tiến trình pháp lý trong tương lai gần nếu như Hà Nội và Bắc Kinh không giải quyết được các tranh chấp trên bàn đàm phán đa phương.

NGOẠI GIAO

Dư luận báo chí trong nước cũng như hải ngoại trong năm 2020 thường đề cập đến khả năng Việt Nam kiện Trung Quốc ra toà án quốc tế, cho Hoa Kỳ thuê quân cảng Cam Ranh, chính sách 3 không của Việt Nam. Thật sự, có những điều Việt Nam và cả Hoa Kỳ sẽ không bao giờ nói trắng ra. Trong 5, 10 năm nữa, khi Việt Nam có được vị trí quan trọng hơn trong vùng Đông Á thì mọi chuyện sẽ được định hình rõ ràng.

• Chính phủ Hoa Kỳ cho biết đang hỗ trợ Việt Nam về quản lý nghề cá và khả năng thực thi pháp luật biển. “Hoa Kỳ hiện đang hợp tác cùng Việt Nam tăng cường quản lý nghề cá và nâng cao sự phối hợp liên ngành và trong khu vực,” Đại sứ quán Hoa Kỳ loan báo hôm 14/2. “Chúng tôi hỗ trợ tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo có sự tham gia của các chuyên gia kỹ thuật, cung cấp trang thiết bị nâng cao khả năng thực thi pháp luật biển, và xây dựng các trung tâm đào tạo nhằm tăng cường năng lực của Việt Nam trong việc bảo vệ và duy trì bền vững các nguồn sinh vật biển,” thông cáo trên Facebook của Đại sứ quán Hoa Kỳ viết.
• Biển Đông trong tháng 4 lại dậy sóng vì những hành động khiêu khích của Trung Quốc giữa mùa dịch COVID, và đang có nhiều tin đồn rằng Hà Nội đang cân nhắc giải pháp cho Hoa Kỳ thuê dài hạn Vịnh Cam Ranh hoặc một đảo nào đó ở Biển Đông để làm căn cứ, nhằm đối trọng với các hành động gây hấn dồn dập của Trung Quốc gần đây. Được phỏng vấn về vấn đề này, GS Carl Thayer cho biết: “Chính sách đối ngoại và quốc phòng của VN dựa trên nguyên tắc Ba Không đã được ghi trong Sách trắng Quốc phòng đầu tiên của VN vào năm 1998”. Nhưng GS Thayer lưu ý rằng Sách Trắng Quốc phòng năm 2019 gợi lên triển vọng Việt Nam có thể cứu xét sửa đổi chính sách Ba Không. Các đoạn sau đây đã thu hút nhiều chú ý:

“Việt Nam sẽ tăng cường hợp tác quốc phòng với các nước để nâng cao khả năng bảo vệ đất nước và giải quyết các thách thức an ninh chung” và “Tùy theo diễn biến của tình hình và trong những điều kiện cụ thể, Việt Nam sẽ cân nhắc phát triển các mối quan hệ quốc phòng, quân sự cần thiết với mức độ thích hợp trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nhau cũng như các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, hợp tác cùng có lợi, vì lợi ích chung của khu vực và cộng đồng quốc tế.”

• Chuyên gia Bonnie Glaser, Cố vấn Cao cấp về Châu Á và Giám đốc Dự án Sức mạnh Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho VOA biết rằng trong nhiều năm qua Việt Nam đã “âm thầm” nỗ lực thu thập thông tin, bằng chứng, luôn ở tư thế sẵn sàng và chỉ cần có một “quyết định chính trị” được đưa ra thì sẽ kiện Trung Quốc ra tòa án quốc tế về tranh chấp ở Biển Đông. Vào ngày 06/11/2019, tại một hội nghị ở Hà Nội, Thứ trưởng Ngoại giao Lê Hoài Trung nói Việt Nam sẽ ưu tiên chọn đàm phán, nhưng nếu đàm phán không mang lại kết quả, thì Việt Nam bắt buộc phải cân nhắc “những sự lựa chọn khác”.
• Việt Nam đề xuất thành thành lập Trung tâm gìn giữ hòa bình khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. “Chúng tôi mong muốn Liên Hợp Quốc cùng Việt Nam xây dựng Trung tâm này với hình thức phù hợp”, Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, Thứ trưởng Quốc phòng nói tại cuộc hội đàm trực tuyến với Phó tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Atul Khare, sáng 10/7. Theo tướng Vịnh, Trung tâm nếu được thành lập sẽ huấn luyện, chia sẻ kinh nghiệm, nâng cao năng lực của các lực lượng như công binh, quân y, ngoại ngữ, pháp luật, phụ nữ tham gia gìn giữ hòa bình Liên Hợp Quốc…
• Việt Nam “sẵn sàng tăng cường hợp tác hải quân” với Philippines. Đại sứ Việt Nam tại Manila Hoàng Huy Chung đưa ra cam kết trên trong cuộc gặp với Phó Đô đốc Hải quân Philippines Jac Carlo Bacordo tại trụ sở của Hải quân nước này hôm 9/7.
• Ngoài ra, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Kritenbrink thể hiện trong một bài viết đăng trên báo Thanh Niên hôm 20/7 cũng đề cập đến quan hệ ngoại giao song phương kéo dài 25 năm mà hai nước vừa kỷ niệm và quan hệ Đối tác toàn diện có từ tháng 7/2013, Đại sứ Kritenbrink chỉ ra rằng những tuyên bố của Mỹ cũng là “minh chứng cho sức mạnh” của mối quan hệ này, đồng thời bình luận thêm: “Lập trường của Mỹ về Biển Đông cho thấy Mỹ sát cánh với Việt Nam để bảo vệ quyền chủ quyền và lợi ích của các bạn nhất quán với luật pháp quốc tế – bao gồm cả quyền đối với các nguồn dầu khí ngoài khơi, và quyền đánh bắt cá, là những điều sống còn cho sự thịnh vượng kinh tế của các quốc gia Đông Nam Á”. Đại sứ Mỹ Kritenbrink cũng khẳng định: “Mỹ sát cánh với Việt Nam để bác bỏ sự áp đặt tư duy ‘chân lý thuộc về kẻ mạnh’ tại Biển Đông”.
• Ngày 22/7, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern tuyên bố nâng cấp quan hệ Việt Nam – New Zealand lên Đối tác Chiến lược. Cũng vào tháng 7/2020, giáo sư Carl Thayer cho rằng sau 25 năm bình thường hóa quan hệ, Việt Nam đã trở thành đối tác ưu tiên cao với Mỹ, và hai nước có thể sớm nối lại các thảo luận nâng tầm quan hệ. Ông Thayer dự đoán Mỹ và Việt Nam sẽ nối lại các cuộc thảo luận và cuối cùng đạt được thỏa thuận về quan hệ đối tác chiến lược vào năm 2021.

CÁC CƯỜNG QUỐC THẾ GIỚI

Trong năm 2020, các đồng minh của Hoa Kỳ như Nhật Bản, Úc Đại Lợi, các quốc gia Liên Âu có những thái độ mạnh mẻ hơn đối với sự hiện diện của Trung Quốc tại Biển Đông. Bảy mươi năm sau khi thành lập Liên minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) trong thời Chiến tranh Lạnh, tập trung vào Moscow, NATO đang mở rộng tầm nhìn và chuyển hướng sang đối phó với thách thức do Trung Quốc đặt ra giữa lúc nước này ngày càng tăng cường sức mạnh quân sự.   

ANH-PHÁP & LIÊN ÂU & CANADA:

• The Times hồi giữa tháng 7/2020 đưa tin giới lãnh đạo quân sự Anh đang lên kế hoạch đưa tàu sân bay HMS Queen Elizabeth đến Đông Á, tham gia chiến lược chung nhằm đối phó hành vi ngày càng hung hăng của Trung Quốc tại khu vực. Con tàu trị giá 3.9 tỉ USD dự kiến sẽ được triển khai đến khu vực vào năm 2021 và sẽ có hoạt động tại Biển Đông. Các tham mưu trưởng Anh đã liệt kê những đề xuất nhằm trú đóng một trong tàu sân bay của nước này tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

NHẬT BẢN: Xung đột thương mại Mỹ-Trung không ngừng leo thang, Nhật Bản sẽ có thêm nhiều cơ sở hơn để đặt ra các điều kiện có lợi cho mình trong quan hệ với Trung Quốc. Thời gian qua, Nhật Bản có những điều chỉnh về chính sách đối ngoại một cách khá thực dụng.

• Hoa Kỳ chuẩn thuận bán 105 máy bay chiến đấu tàng hình F-35 cho Nhật Bản. Ước tính hợp đồng bán này ở mức 23.11 tỷ USD, là hợp đồng đơn lẻ lớn thứ hai mà Hoa Kỳ bán cho nước ngoài. Nhật Bản sẽ mua 63 chiếc F-35A, loại mà Nhật hiện đã khai thác và 42 chiếc F-35B, phiên bản cất cánh ngắn và hạ cánh thẳng đứng cho các hàng không mẫu hạm.
• Ngày 28/7, tại Hà Nội, Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) đã ký với Chính phủ Việt Nam Hiệp định vốn vay ODA, trị giá 36.6 tỷ Yen (347 triệu USD) cho dự án trang bị sáu tàu tuần tra, tăng cường năng lực bảo đảm an ninh, an toàn trên biển Việt Nam. Chi tiết loại tàu chưa được tiết lộ nhưng có thể là loại tàu Aso, trọng tải 1,000 tấn của tuần duyên Nhật. Dự kiến thời gian hoàn thành chiếc tàu tuần tra thứ 6 – chiếc tàu cuối cùng vào tháng 10/2025.

ẤN ĐỘ & ÚC ĐẠI LỢI

• Ấn Độ và Úc vào hôm 4/6/2020 đã ký một thỏa thuận cho phép hai bên sử dụng căn cứ quân sự của nhau vào việc hỗ trợ hậu cần. Hai bên đồng thời đồng ý tăng cường hợp tác ở vùng Ấn Độ -Thái Bình Dương trong bối cảnh quan hệ của hai nước với Trung Quốc đang có dấu hiệu căng thẳng.
• Úc tuyên bố sẽ tăng mạnh chi tiêu quân sự, tập trung vào khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương trong lúc căng thẳng đang lên giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Thủ tướng Scott Morrison cam kết sẽ dành 270 tỷ đôla Úc, tương đương 150 tỷ USD, cho ngân sách vũ trang trong 10 năm – tăng 40%. Ông nói Úc sẽ mua tên lửa tầm xa và các loại vũ khí mới để “ngăn chặn” xung đột tương lai.
• Ngày 23/7, đại diện phái đoàn Australia ở Liên Hợp Quốc gửi công hàm bác bỏ các yêu sách của Trung Quốc không phù hợp UNCLOS và phán quyết của Tòa Trọng tài năm 2016.

CÁC NƯỚC ASEAN

Tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 36 do Việt Nam, với tư cách chủ tịch luân phiên, tổ chức qua hình thức trực tuyến, các lãnh đạo của khối đưa ra một tuyên bố chung vào ngày 16/6 “tái khẳng định rằng UNCLOS (Công ước Luật biển của Liên Hợp Quốc) 1982 là cơ sở cho việc quyết định các lợi ích hàng hải, quyền chủ quyền, tài phán và các quyền lợi chính đáng trên các khu vực hàng hải.” Ngay sau khi Việt Nam thay mặt các lãnh đạo ASEAN đưa ra một tuyên bố được coi là “mạnh mẽ” nhất từ trước tới nay về Biển Đông, trong đó đề cập đến công ước luật biển 1982 và được Mỹ hoan nghênh, tờ Hoàn cầu Thời báo ra một bài xã luận nói truyền thông nước ngoài ám chỉ tuyên bố nhắm đến Trung Quốc và rằng sự can thiệp của Mỹ có thể là nguyên nhân cho sự “tự tin” hơn của các nước Đông Nam Á.

Ngày 28/6, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo khẳng định Washington hoan nghênh tuyên bố chung của các nhà lãnh đạo Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 36, do Việt Nam nước là Chủ tịch ASEAN 2020, chủ trì tổ chức. Chia sẻ trên trang Twitter cá nhân, Ngoại trưởng Pompeo cho biết Mỹ hoan nghênh tuyên bố chung ASEAN khẳng định quan điểm giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông dựa trên luật pháp quốc tế. Trong đó, ông Michael Pompeo đặc biệt lưu ý Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS). Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 36 được tổ chức theo hình thức trực tuyến vào ngày 26/6 vừa qua dưới sự chủ trì của Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc. Hội nghị ra Tuyên bố “Tầm nhìn về ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng: Vượt lên các thách thức và duy trì tăng trưởng” và Tuyên bố ASEAN về Phát triển nguồn nhân lực cho một thế giới công việc đang đổi thay, trong đó 10 nước ASEAN thể hiện sự đồng lòng, nhất trí phối hợp để ứng phó hiệu quả với đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19; đồng thời thúc đẩy phục hồi kinh tế-xã hội trong khu vực. Về các vấn đề quốc tế và khu vực, lãnh đạo các nước ASEAN khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, đảm bảo Biển Đông là một vùng biển hòa bình, ổn định và thịnh vượng. Lãnh đạo các nước ASEAN cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu quả và thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982. Lo ngại về việc cải tạo, những diễn biến gần đây và những sự cố nghiêm trọng xảy ra gần đây tại Biển Đông, làm xói mòn lòng tin, gia tăng căng thẳng và có thể làm suy yếu hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực, các nhà lãnh đạo ASEAN khẳng định sự cần thiết phải tăng cường lòng tin và sự tin cậy lẫn nhau, tự kiềm chế trong các hoạt động, tránh các hành động có thể làm phức tạp thêm tình hình và giải quyết hòa bình các tranh chấp phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982.

Ngày 4/8, ngoại trưởng Singapore Vivian Balakrishnan trong cuộc điện đàm với người đồng cấp Mỹ Mike Pompeo nói rằng đảo quốc này không chọn phe trong vấn đề Biển Đông, nhưng ủng hộ tự do đi lại và giải quyết tranh chấp theo luật pháp quốc tế.

ĐÀI LOAN: Theo cuộc khảo sát gần đây của Hội đồng các vấn đề Đại lục của Đài Loan (MAC) thực hiện, gần 90% người Đài Loan cho biết họ không ủng hộ mô hình “Một quốc gia, hai chế độ” do Bắc Kinh đề nghị, hay nói một cách khác dể hiểu là họ muốn Đài Loan thành một quốc gia độc lập. Một chuyên viên quân sự Hoa Kỳ nhận xét: “Trung Quốc đã tăng cường phòng thủ trước Mỹ bằng biện pháp thiết lập hệ thống chống tiếp cận/chống xâm nhập (A2/AD), điều này sẽ khiến Mỹ phải trả giá đắt khi tấn công Trung Quốc. Đài Loan cũng nên làm như vậy”. Ngày 9/8, Bộ trưởng Y tế Hoa Kỳ Alex Azar đã đến Đài Loan và có một buổi họp với Tổng thống Thái Anh Văn. Đây là chuyến thăm chính thức cấp cao nhất được thực hiện bởi một quan chức Mỹ trong hơn 4 thập niên qua kể từ năm 1979, theo hãng tin Reuters.

• Ngày 13/5/2020, bộ Ngoại giao Trung Quốc yêu cầu Pháp hủy hợp đồng nâng cấp 6 tàu hộ vệ cho Đài Loan “nếu không muốn quan hệ ngoại giao giữa hai nước bị hủy hoại”. Pháp đã bán 6 tàu hộ vệ tên lửa lớp Lafayette cho Đài Loan với giá 2.8 tỉ USD vào năm 1991, khiến quan hệ ngoại giao giữa hai nước bị đóng băng một thời gian. Xét về thời gian sử dụng, các tàu này hiện đã trên 25 năm tuổi và khá lạc hậu so với các tàu chiến cùng loại của hải quân Trung Quốc. Một nguồn thạo tin trong cơ quan quốc phòng Đài Loan cho biết Đài Bắc đã lên kế hoạch hiện đại hóa các tàu chiến trên dưới sự giúp đỡ của Pháp. Trên giấy tờ, quá trình hiện đại hóa chỉ nói đến chuyện lắp đặt hệ thống phóng mồi bẫy nhiệt Dagaie MK2 thuộc Tập đoàn DCI (Pháp). Giá trị hợp đồng dự kiến hơn 800 triệu đôla Đài Loan (khoảng 26,8 triệu USD).
• Theo bản tin của tờ South China Morning Post, chính phủ Mỹ hôm 20/5, loan báo hợp đồng quân sự trị giá $180 triệu, bán 18 quả ngư lôi tối tân loại MK-48 Mod 6, sử dụng kỹ thuật sonar mới để lùng diệt tàu ngầm, cùng với các trang bị hỗ trợ, để võ trang cho tàu ngầm Đài Loan, trong khi Tổng Thống Thái Anh Văn (Tsai Ing-wen) cho biết sẽ tăng cường việc bảo vệ đảo quốc này trong bài diễn văn nhậm chức nhiệm kỳ nhì.
• Hoa Kỳ đang đàm phán bán ít nhất bốn máy bay không người tối tân cỡ lớn cho Đài Loan lần đầu tiên, Reuters dẫn sáu nguồn tin am tường từ Mỹ hôm 6/8 cho biết. Thoả thuận dự đoán sẽ làm gia tăng căng thẳng với Trung Quốc. Các máy bay không người lái giám sát Sea Guardian có tầm hoạt động 6,000 hải lý (11,100 km), lớn hơn nhiều so với phạm vi 160 dặm của hạm đội không người lái hiện nay của Đài Loan.
• Hôm 15/8, AFP đưa tin Đài Loan đã đạt được thoả thuận trị giá 62 tỷ USD để mua loạt máy bay chiến đấu đa nhiệm hạng nhẹ F-16 từ nhà thầu Lockheed Martin của Mỹ trong vòng 10 năm tới.

BRUNEI

• Brunei lần đầu tiên phá vỡ im lặng về tranh chấp ở Biển Đông sau tuyên bố của Mỹ. Trong tuyên bố được phát ngày 20/7, Bộ Ngoại giao Brunei nhấn mạnh nước này luôn cam kết duy trì hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực. Như vậy, tất cả các bên có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông gồm 5 nước (Việt Nam, Trung Quốc, Malaysia, Philippines, Brunei) và một vùng lãnh thổ (Đài Loan) đều đã lên tiếng trong vòng 2 tuần sau khi Mỹ công bố lập trường mới, bác bỏ các yêu sách hàng hải phi lý của Trung Quốc.

SINGAPORE

• Chính phủ Hoa Kỳ hôm 9/1 đã chấp thuận việc bán 12 chiến đấu cơ F-35B cho Singapore với giá $2.75 tỷ USD, theo Cơ quan Hợp tác An ninh Quốc phòng. Cũng bao gồm trong thỏa thuận được đề xuất có tới 13 động cơ Pratt & Whitney F135, hệ thống liên lạc và chiến tranh điện tử không xác định, thiết bị huấn luyện và Hệ thống thông tin hậu cần tự động được sử dụng để lập kế hoạch nhiệm vụ, bảo trì và các chức năng hậu cần khác.

PHILIPPINES:

• Chính quyền của ông Duterte vừa đưa ra một quyết định có ảnh hưởng hệ trọng đến quan hệ Mỹ-Philippines. Manila thông báo khởi động thủ tục hủy bỏ Hiệp Ước Thăm Viếng Quân Sự với Mỹ. Nhiều người lo ngại chính sách của tổng thống Duterte cắt đứt quan hệ hợp tác quân sự với Washington sẽ làm suy yếu khả năng tự vệ của Philippines tại Biển Đông, trước đà bành trướng Trung Quốc. Theo AFP, bộ Ngoại Giao Philippines hôm nay cho biết đã gửi đến sứ quán Mỹ tại Manila thông báo về việc hủy bỏ Hiệp Ước Thăm Viếng Quân Sự với Mỹ (Visiting Forces Agreement – VFA). Thỏa thuận ký năm 1998 cho phép Mỹ đưa các đơn vị quân đội qua Philippines để tham gia tập trận chung hay giúp đỡ chống khủng bố. Hiệp Ước sẽ chính thức hết hiệu lực trong vòng 180 ngày, từ kể hôm nay. Tuy nhiên, đầu tháng 6/2020, Tổng thống Duterte lại trì hoãn quyết định chấm dứt Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (VFA) với Hoa Kỳ. Theo GS Carl Thayer nói chính thức thì Tổng thống Duterte giải thích quyết định này là để đáp lại đề nghị hỗ trợ Philippines chống lại đại dịch của Tổng thống Trump.
• Bộ trưởng Quốc Phòng Philippines hôm 9/6/2020 cùng với một phái đoàn đã đổ bộ lên đảo Thị Tứ, chủ trì lễ khánh thành một bến tàu trị giá 5 triệu USD. Đồng thời loan báo sẽ chi 26 triệu USD xây dựng cơ sở hạ tầng quân sự trên đảo này, trong đó có việc hoàn chỉnh một phi đạo.
• Trả lời phỏng vấn đài truyền hình Philippines ABS-CBN ngày 26/8/2020, ngoại trưởng Teodoro Locsin khẳng định quân đội Philippines vẫn tiếp tục tuần tra trên không ở quần đảo Trường Sa, thách thức lời đe dọa đáp trả của Bắc Kinh đối với “những hành động bất hợp pháp” trong vùng biển mà Trung Quốc đơn phương đòi gần như toàn bộ chủ quyền. Một mặt, ông Teodoro Locsin bác bỏ tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh khi khẳng định rằng “họ (Trung Quốc) đã thua trong phán quyết” của Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye năm 2016. Mặt khác, ông nói: “Nếu xảy ra chuyện gì vượt quy mô xâm nhập, hoặc kiểu một cuộc tấn công nhắm vào một tầu của hải quân Philippines, tôi sẽ gọi điện cho Washington DC”.

INDONESIA

• Không quân Indonesia hôm 7/1/2020 triển khai bốn chiến đấu cơ tới khu vực gần đây xảy ra tình trạng đối đầu với tàu Trung Quốc trên Biển Đông, theo Reuters. Trước đó, hôm thứ Hai, Indonesia đã gửi thêm bốn tàu chiến ra vùng biển quanh quần đảo Natuna ở phía bắc nước này sau khi các tàu Trung Quốc không chịu rời đi, trang tin Channel News Asia (CNA) đưa tin. Việc triển khai sức mạnh quân sự được thực hiện sau khi Jakarta phản đối điều mà Indonesia nói là Trung Quốc xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của mình. Cuộc tranh cãi giữa hai bên nổ ra từ giữa tháng Mười Hai, khi một tàu tuần duyên Trung Quốc hộ tống các tàu cá tiến vào vùng biển ngoài khơi quần đảo Natuna. Đây là nơi Indonesia nói hoàn toàn thuộc vùng EEZ của mình theo Công ước Luật Biển 1982 (UNCLOS).
• Ngày 10/01/2020, nhân dịp ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi ghé thăm Jakarta, tổng thống Indonesia Joko Widodo đã yêu cầu Nhật Bản đẩy mạnh đầu tư vào ngành thủy sản, năng lượng và du lịch tại vùng quần đảo Natuna, nơi vừa có căng thẳng với Trung Quốc. Bên cạnh đó, hai bên cũng đồng ý tăng cường phối hợp trong lãnh vực tuần duyên.

Khu vực biển Bắc Natuna

• Tháng 6/2020, Bộ Quốc phòng Indonesia đã ký hợp đồng sơ bộ với đại diện của Công ty đóng tàu Hàng hải Đan Mạch, để cung cấp hai tàu khu trục lớp Iver Huitfeldt cho Hải quân Indonesia trong vòng 5 năm với tổng chi phí là 720 triệu USD. Mặc dù tàu chiến mới này được gọi là khinh hạm tên lửa tàng hình, nhưng lượng giãn nước thực tế của nó là hơn 6,000 tấn; về thiết bị trinh sát, tàu được trang bị radar mảng pha và hệ thống phòng không khu vực, tương tự như hệ thống chiến đấu Aegis của Hải quân Mỹ và tương đương với lớp tàu khu trục loại 052C/D của Trung Quốc.

Tàu khu trục lớp Iver Huitfeldt 

CAMPUCHIA & LÀO:  

• Tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 36 do Việt Nam, với tư cách chủ tịch luân phiên, tổ chức qua hình thức trực tuyến, các lãnh đạo của khối đưa ra một tuyên bố chung vào ngày 16/6 “tái khẳng định rằng UNCLOS (Công ước Luật biển của Liên Hợp Quốc) 1982 là cơ sở cho việc quyết định các lợi ích hàng hải, quyền chủ quyền, tài phán và các quyền lợi chính đáng trên các khu vực hàng hải.” Đây là lần đầu tiên, các nước ASEAN đã có một sự đồng thuận chung kể cà Campuchia và Lào.

KẾT LUẬN

Trong năm 2020, Trung Quốc càng hung hăng gây hấn để hiện thực hóa tham vọng độc chiếm Biển Đông thì cộng đồng quốc tế lại càng tỏ ra quyết liệt và mạnh mẽ hơn nhằm chặn đứng tham vọng nguy hiểm đối với tự do hàng hải, hàng không cũng như hòa bình, an ninh, ổn định của khu vực và toàn cầu này. Về vấn đề Biển Đông thì phức tạp nhiều. Nhưng có thể nhận xét là Trung Quốc sẽ không thay đổi tham vọng độc chiếm Biển Đông của họ, nếu họ không bị buộc phải làm khác như vậy. Và để Trung Quốc xuống thang trong các tham vọng của họ thì đó không phải là một điều dễ dàng. Nói thế để biết được tình hình Biển Đông sẽ còn kéo dài căng thẳng trong thời gian sắp tới.

Có 2 lý do để giải thích thái độ hung hăng của Trung Quốc. Lý do thứ nhất là họ cảm thấy đủ mạnh để bành trướng ảnh hưởng của mình và đây là lúc thích hợp nhất. Lý do thứ hai có vẻ ngược lại. Bị tứ bề thụ địch, Trung Quốc gây sự với các nước lân bang để che dấu sự bất an ở quốc nội. Hoa Kỳ và các đồng minh không để Trung Quốc tự do làm theo ý mình. Điều đó thể hiện qua những phát biểu đầy cứng rắn cũng như hành động mới đây của Hoa Kỳ cũng như cộng đồng quốc tế nhất là các nước Liên Âu như Anh, Pháp, Đức. Dù rằng đảng Cộng Hòa hay Dân Chủ thắng trong cuộc bầu cử tháng 11 tại Hoa Kỳ thì chính sách đối với Trung Quốc cũng không thay đổi.

Người phụ trách quyết định đưa lên mạng bài viết “Tranh chấp Biển Đông 8 tháng đầu 2020” thay vì cả năm như thường lệ vì có thể trong 3 tháng sắp đến sẽ có những biến chuyển quan trọng kể từ 2 phía Hoa Kỳ-Trung Quốc. Hành động của Trung Quốc có thể cho thấy đường đi của nước này trong những năm sắp đến.

THAM KHẢO

1. Bài viết “Tình hình Biển Đông oa D2019.doc” của tác giả ngày 1/1/2020.
2. Bài viết “Nguy cơ đụng độ ở Biển Đông giữa Việt Nam, Malaysia và Trung Quốc” đăng trên mạng RFA ngày 22/2/2020.
3. Bài viết “Hướng tới Ngày Nước Thế Giới 2020” đăng trên mạng VOA ngày 25/2/2020.
4. Bài viết “Biển Đông: Ai sẽ liên minh và hậu thuẫn Việt Nam? đăng trên mạng BBC ngày 25/4/2020.
5. Bài viết “Đội quân ngoại giao ‘chiến lang’ của Trung Quốc” đăng trên mạng VNE ngày 13/5/2020.
6. Bài viết “Mỹ bác bỏ yêu sách ‘lưỡi bò’ của Trung Quốc trên Biển Đông” đăng trên mạng Người Việt ngày 3/6/2020.
7. Bài viết “Mỹ sẽ không tiếp tục trung lập, sẵn sàng mạnh tay với TQ ở Biển Đông” đăng trên mạng Zing News ngày 14/7/2020.
8. Bài viết “Tuyên bố của Mike Pompeo về Biển Đông là rất đáng hoan nghênh” đăng trên mạng BBC ngày 18/7/2020.
9. Bài viết “ASEAN cần thận trọng trước đề xuất tái đàm phán COC của Trung Quốc đăng trên mạng RFA ngày 10/7/2020.
10. Bài viết “Báo Trung Quốc: Không loại trừ xung đột quân sự với Mỹ” đăng trên mạng Người Việt Online ngày 24/7/2020.
11. Bài viết “Mỹ-Trung sắp đánh nhau ngoài Biển Đông?” đăng trên mạng Người Việt Online ngày 4/8/2020.
12. Bài viết “Tuyên bố chung về Tầm quan trọng của việc Duy trì hòa bình và ổn định ở Đông Nam Á” đăng trên mạng Đà Nẵng Online ngày 9/8/2020.
13. Bài viết “Mỹ lần đầu tiên trừng phạt các công ty, cá nhân TQ vì Biển Đông” đăng trên mạng BBC ngày 25/8/2020.
14. Bài viết “ASEAN cần thay đổi trước một thế giới thay đổi đăng trên mạng RFA ngày 25/8/2020.

—–